Cây nhãn là loại cây ăn quả đặc sản có giá trị kinh tế cao tại Việt Nam. Tuy nhiên, cây nhãn thường xuyên đối mặt với nhiều loại sâu bệnh gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng trái. Việc hiểu rõ các bệnh thường gặp, nguyên nhân gây hại và cách phòng trừ hiệu quả sẽ giúp nông dân bảo vệ vườn cây bền vững, giảm chi phí sản xuất và tăng lợi nhuận.
Bài viết này tập trung phân tích các bệnh thường gặp trên cây nhãn, cơ chế gây hại, điều kiện phát sinh, đồng thời đưa ra biện pháp quản lý tổng hợp (IPM) kết hợp sinh học, hóa học và công nghệ hiện đại để nâng cao hiệu quả phòng trừ.
1. Bệnh chổi rồng trên cây nhãn
Bệnh chổi rồng là một trong những bệnh nguy hiểm nhất trên cây nhãn, gây thiệt hại nặng nề đến năng suất. Nguyên nhân gây bệnh có thể do vi khuẩn, virus hoặc phytoplasma, nhưng trung gian truyền bệnh chủ yếu là nhện lông nhung.
Loài nhện này có kích thước cực nhỏ, không thể nhìn thấy bằng mắt thường, vòng đời ngắn (8-15 ngày) và khả năng sinh sản rất nhanh (13-15 thế hệ/năm). Chúng chích hút nhựa cây ở các bộ phận non như chồi và nụ hoa, đồng thời truyền tác nhân gây bệnh vào cây. Nhện phát tán chủ yếu nhờ gió, côn trùng, chim và qua các hoạt động của con người như vận chuyển cây giống bị nhiễm. Do đó, dù tác nhân gây bệnh là gì, mọi biện pháp phòng trừ hiệu quả đều phải tập trung vào việc kiểm soát quần thể nhện lông nhung, đặc biệt là vào những thời điểm cây mẫn cảm nhất.
Triệu chứng bệnh dễ nhận thấy trên chồi non, hoa và lá. Chồi mọc thành từng chùm nhỏ, lá biến dạng, hoa không nở hoặc không đậu quả.
Biện pháp phòng trừ:
-
Chọn giống kháng bệnh, sử dụng cây giống sạch.
-
Cắt tỉa và tiêu hủy cành bệnh kịp thời.
-
Bảo vệ thiên địch và sử dụng nấm ký sinh côn trùng như nấm xanh, nấm trắng để khống chế nhện lông nhung.
-
Khi mật độ nhện cao, có thể phun thuốc chứa Diafenthiuron hoặc dầu khoáng kết hợp để tăng hiệu quả diệt trừ.
2. Bệnh thối quả do nấm Phytophthora
Bệnh thối quả thường phát sinh vào mùa mưa, khi vườn rậm rạp và độ ẩm cao. Vết bệnh ban đầu nhỏ, úng nước ở phần đít quả rồi lan nhanh khiến quả nhũn và rụng.
Biện pháp phòng trừ:
-
Thiết kế vườn thoát nước tốt, hạn chế quả chạm đất.
-
Cắt tỉa tán lá, giữ vườn thông thoáng.
-
Bón phân cân đối, tăng kali để làm vỏ quả cứng.
-
Dùng chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma hoặc Chaetomium.
-
Khi áp lực bệnh cao, phun phòng bằng thuốc gốc đồng, Mancozeb hoặc Metalaxyl.
3. Bệnh sương mai
Bệnh sương mai, do nấm Peronophythora litchii gây ra, là một trong những bệnh hại nguy hiểm nhất trong giai đoạn ra hoa và đậu quả non của cây nhãn, có khả năng gây rụng hoa và quả hàng loạt, dẫn đến mất trắng mùa vụ. Bệnh sương mai thường xuất hiện khi thời tiết mát ẩm, sương nhiều làm thối đen, rụng hàng loạt.
Biện pháp phòng trừ:
-
Cắt tỉa tạo tán để giảm ẩm độ trong vườn.
-
Tỉa bớt chùm hoa dày để tăng độ thông thoáng.
-
Bón phân cân đối, bổ sung kali và canxi.
-
Sử dụng chế phẩm sinh học Bacillus subtilis, Trichoderma phun định kỳ.
-
Phun thuốc gốc Metalaxyl + Mancozeb, Fosetyl-Al hoặc Dimethomorph trước và sau khi hoa nở.
4. Bệnh thán thư
Bệnh thán thư do nấm Colletotrichum gloeosporioides gây ra, là một bệnh phổ biến trên nhiều loại cây ăn quả, trong đó có nhãn. Bệnh thán thư xuất hiện trên lá, hoa và quả, gây đốm đen lõm, làm rụng hoa, rụng quả và thối quả trong bảo quản.
Biện pháp phòng trừ:
-
Thu gom, tiêu hủy cành lá bệnh sau thu hoạch.
-
Phun phòng bằng thuốc chứa Azoxystrobin, Difenoconazole hoặc Propineb vào giai đoạn ra hoa và nuôi quả.
-
Bao trái để hạn chế sự lây nhiễm.
5. Các bệnh khác trên cây nhãn
Ngoài những bệnh chính, cây nhãn còn thường gặp:
-
Bệnh phấn trắng: Gây lớp phấn trắng trên hoa và quả non, làm quả rụng. Phòng bằng cách giữ vườn thông thoáng và phun Sulfur, Hexaconazole.
-
Bệnh đốm bồ hóng: Do nấm phát triển trên dịch mật của côn trùng chích hút. Cần kiểm soát rệp sáp, rầy mềm thay vì chỉ diệt nấm.
-
Bệnh vàng lá thối rễ: Do nấm Fusarium và Phytophthora gây hại bộ rễ. Cần cải tạo đất, bón vôi, sử dụng Trichoderma để phục hồi rễ.
6. Ứng dụng drone trong phòng trừ bệnh trên cây nhãn
Việc sử dụng drone nông nghiệp mang lại nhiều lợi ích trong quản lý dịch hại cho cây nhãn. Drone có khả năng phun thuốc đều, bao phủ cả mặt dưới lá và các tầng tán cao. Điều này đặc biệt hiệu quả trong việc phòng bệnh thối quả, sương mai và thán thư.
Ngoài ra, drone còn giúp tiết kiệm thuốc, giảm nhân công và hạn chế tiếp xúc trực tiếp với hóa chất, nâng cao tính an toàn. Kết hợp drone với IPM sẽ mang lại hiệu quả phòng trừ tối ưu và bền vững cho vườn nhãn.
Cây nhãn là loại cây ăn quả có giá trị cao nhưng dễ bị nhiều loại sâu bệnh tấn công. Trong đó, bệnh chổi rồng, thối quả, sương mai và thán thư là phổ biến và nguy hiểm nhất. Để quản lý hiệu quả, cần áp dụng biện pháp tổng hợp từ canh tác, sinh học đến hóa học, đồng thời kết hợp công nghệ hiện đại như drone phun thuốc.
Một chiến lược phòng trừ bền vững sẽ giúp nông dân vừa giảm chi phí, vừa nâng cao chất lượng quả nhãn, mở rộng thị trường tiêu thụ và đảm bảo thu nhập ổn định.
