Hiện nay, khi chính sách thay đổi và giá điện tăng, nhiều người tiêu dùng đã chuyển sang tự cung điện để giảm chi phí. Trong bối cảnh đó, thuật ngữ “bám tải” hay Zero Export xuất hiện liên tục. Vậy thực chất giải pháp bám tải Zero Export là gì và tại sao nó lại trở thành tiêu chuẩn bắt buộc cho các hệ thống điện mặt trời hiện nay?
Bám tải Zero Export là gì?
Hiểu đơn giản, hệ thống điện mặt trời thông thường sẽ phát hết công suất mà tấm pin thu được. Nếu nhà bạn dùng không hết, lượng điện thừa sẽ tự động đẩy ngược lên lưới điện quốc gia.
Giải pháp bám tải Zero Export là giải pháp kỹ thuật giúp ngăn chặn việc đẩy điện thừa này ra lưới. Hệ thống sẽ tự động điều chỉnh công suất phát của Inverter (biến tần) sao cho luôn bằng hoặc nhỏ hơn công suất mà các thiết bị trong nhà đang tiêu thụ.
Ví dụ dễ hiểu:
- Lúc 12h trưa, nắng tốt, dàn pin có thể phát 5kW.
- Nhưng nhà bạn chỉ đang bật điều hòa và tủ lạnh, tổng tiêu thụ hết 2kW.
- Nếu có bám tải Zero Export: Inverter sẽ tự giới hạn chỉ phát đúng 2kW để nuôi tải. 3kW tiềm năng còn lại sẽ bị triệt tiêu (lãng phí) nếu không có pin lưu trữ.
- Kết quả: Đồng hồ điện lực không ghi nhận chỉ số điện phát ngược ra lưới.
Cấu hình của hệ thống này bao gồm 3 thành phần chính không thể tách rời:
- Inverter (Biến tần): Phải hỗ trợ tính năng Zero Export.
- Smart Meter (Công tơ thông minh): Đo đếm lượng điện ra/vào tại vị trí công tơ tổng của điện lực.
- CT (Biến dòng): Cảm biến kẹp vào dây dẫn để đo cường độ dòng điện, gửi tín hiệu cho Inverter xử lý.
Tại sao lắp điện mặt trời giờ lại cần Zero Export?
Nhiều người thắc mắc: “Tại sao phải chặn điện thừa? Sao không cho lên lưới cho đỡ phí?”. Dưới đây là 3 lý do thực tế nhất tại thời điểm này:
1. Tuân thủ Nghị định 135/2024/NĐ-CP về điện tự sản tự tiêu
Đây là lý do quan trọng nhất về mặt pháp lý. Theo Nghị định mới của Chính phủ về điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu:
- Nhà nước khuyến khích lắp đặt để tự dùng, không khuyến khích bán điện.
- Để được miễn trừ giấy phép hoạt động điện lực và thủ tục đơn giản hóa, hệ thống của bạn phải đảm bảo không gây ảnh hưởng đến vận hành của lưới điện.
- Việc lắp thiết bị chống phát ngược (Zero Export) là bằng chứng kỹ thuật để chứng minh bạn tuân thủ quy định “tự sản tự tiêu”, giúp quá trình đăng ký đấu nối với điện lực địa phương thuận lợi hơn rất nhiều.
2. Tránh các rắc rối về thủ tục mua bán điện
Mặc dù quy định mới cho phép bán tối đa 20% công suất dư thừa, nhưng thực tế với quy mô hộ gia đình, việc này không mấy khả thi vì:
- Thủ tục ký hợp đồng mua bán điện khá phức tạp.
- Giá mua điện dư chỉ tính theo giá thị trường bình quân năm trước (thấp hơn nhiều so với giá FIT ưu đãi trước đây).
- Chi phí đầu tư hệ thống giám sát để bán một lượng điện nhỏ là không hiệu quả về kinh tế.
Do đó, chọn giải pháp bám tải ngay từ đầu giúp chủ nhà “nhẹ đầu”, chỉ tập trung vào việc tiết kiệm tiền điện hàng tháng mà không phải lo nghĩ về hóa đơn hay hợp đồng bán điện.
3. Tối ưu chi phí trong bối cảnh giá điện bậc thang cao
Giá điện sinh hoạt bậc cao nhất (bậc 6) hiện đã vượt mốc 3.100 đồng/kWh (chưa VAT).
Với giải pháp bám tải, mục tiêu của chúng ta là cắt ngọn phần điện giá cao này. Thay vì dùng điện lưới vào ban ngày cho điều hòa, máy giặt, bếp từ… bạn dùng trực tiếp điện mặt trời. Mỗi số điện mặt trời sinh ra và được tiêu thụ ngay lập tức chính là một số tiền bạn không phải trả cho EVN ở mức giá đắt đỏ nhất.
Nguyên lý hoạt động thực tế
Hệ thống hoạt động dựa trên sự giao tiếp liên tục giữa Smart Meter và Inverter:
- Đo đếm: Smart Meter liên tục theo dõi dòng điện tại điểm hòa lưới (chỗ công tơ điện lực).
- Phát hiện: Khi Smart Meter phát hiện có dòng điện đang chực chờ chảy ngược ra lưới (tức là điện mặt trời đang dư so với tải), nó lập tức gửi tín hiệu về Inverter.
- Điều chỉnh: Inverter nhận lệnh và giảm công suất phát xuống ngay lập tức để cân bằng với tải tiêu thụ. Quá trình này diễn ra rất nhanh, tính bằng giây.
Phân loại: Bám tải Hòa lưới hay Bám tải Lưu trữ?
Khi chọn giải pháp bám tải, bạn sẽ có 2 hướng đi chính. Cần cân nhắc kỹ nhu cầu và tài chính:
Xem thêm: So sánh bám tải hòa lưới và bám tải lưu trữ
1. Bám tải Hòa lưới (On-grid Zero Export)
- Cách hoạt động: Chỉ chạy khi có điện lưới và có nắng. Điện dư không dùng hết sẽ mất đi.
- Ưu điểm: Chi phí đầu tư thấp nhất, hoàn vốn nhanh (khoảng 3-4 năm).
- Nhược điểm: Mất điện lưới là mất điện toàn hệ thống. Lãng phí năng lượng vào những buổi trưa nắng to mà nhà đi vắng hết.
- Phù hợp với: Các gia đình hoặc văn phòng có nhu cầu sử dụng điện cao vào ban ngày (bật điều hòa liên tục).
2. Bám tải Lưu trữ (Hybrid Zero Export)
- Cách hoạt động: Điện dư ban ngày sẽ sạc vào pin Lithium. Buổi tối hoặc khi mất điện, hệ thống lấy điện từ pin ra dùng.
- Ưu điểm: Tận dụng tối đa năng lượng mặt trời, không lãng phí. Có điện dùng khi mất lưới (chức năng UPS).
- Nhược điểm: Chi phí đầu tư cao (gấp đôi so với hòa lưới thường) do tiền pin lưu trữ. Thời gian hoàn vốn lâu hơn (5-6 năm).
- Phù hợp với: Gia đình muốn tự chủ năng lượng, khu vực hay mất điện, hoặc muốn dùng điện mặt trời vào ban đêm.
Một số lưu ý kỹ thuật khi lắp đặt
Để giải pháp bám tải Zero Export hoạt động chính xác, không bị điện lực phạt hay hệ thống lỗi, cần lưu ý:
- Vị trí đặt CT/Meter: Đây là lỗi thợ lắp đặt hay gặp nhất. CT phải kẹp đúng chiều và đúng vị trí đầu nguồn (ngay sau công tơ chính). Nếu kẹp sai, Inverter sẽ hiểu sai và vẫn đẩy điện ra lưới hoặc không phát điện.
- Tương thích thiết bị: Không phải Inverter nào cũng hỗ trợ bám tải tốt. Nên chọn các dòng phổ biến có giao thức Zero Export ổn định như Growatt, Deye, Huawei, Sofar…
- Cài đặt phần mềm: Sau khi lắp đặt, kỹ thuật viên cần vào cài đặt (Settings) của Inverter để kích hoạt chế độ Zero Export và cài đặt giới hạn công suất phát (thường là 0% hoặc 20-30W để bù tổn hao dây dẫn).
Kết luận
Bám tải (Zero Export) là một giải pháp kỹ thuật hữu ích thích nghi với chính sách hiện tại.
Nếu bạn lắp điện mặt trời bây giờ, Zero Export là tính năng gần như bắt buộc để đảm bảo an toàn pháp lý và tối ưu hóa việc tự dùng điện. Tùy vào túi tiền, bạn có thể chọn bám tải thường (tiết kiệm) hoặc bám tải lưu trữ (tiện nghi), nhưng cốt lõi vẫn là: Sản xuất đủ dùng, không phát ngược ra lưới.
