Trong bối cảnh giá điện leo thang và áp lực cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế, chi phí năng lượng đang trở thành gánh nặng lớn nhất đối với người nuôi tôm công nghệ cao, chỉ đứng sau thức ăn. Làm thế nào để vừa đảm bảo nguồn oxy dồi dào cho tôm, vừa cắt giảm hóa đơn tiền điện hàng tháng? Câu trả lời nằm ở giải pháp điện mặt trời nuôi tôm – một xu hướng đang thay đổi diện mạo ngành thủy sản tại Đồng bằng sông Cửu Long.
Nghịch lý chi phí và bài toán năng lượng trong ao tôm
Ngành nuôi tôm Việt Nam, đặc biệt là các mô hình thâm canh và siêu thâm canh với mật độ từ 200-500 con/m², đang đối mặt với một thách thức lớn. Để duy trì sự sống cho lượng tôm khổng lồ này, hệ thống máy sục khí (quạt nước, sục khí đáy, bơm oxy) phải hoạt động liên tục 24/7.
Theo các khảo sát thực tế, chi phí điện năng hiện chiếm từ 10% đến 30% tổng chi phí sản xuất. Đáng chú ý, riêng hệ thống sục khí đã ngốn tới 60% – 80% lượng điện tiêu thụ của toàn trang trại. Với việc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) điều chỉnh tăng giá điện và dự báo còn nhiều biến động, việc phụ thuộc hoàn toàn vào lưới điện quốc gia không chỉ bào mòn lợi nhuận mà còn tiềm ẩn rủi ro lớn về an ninh năng lượng.
Đây chính là lúc điện mặt trời nuôi tôm (Aquavoltaics) phát huy vai trò chiến lược của mình. Không chỉ là giải pháp “cứu cánh” về chi phí, mô hình này còn giúp các trang trại đạt được các chứng chỉ xanh quốc tế như ASC hay BAP, mở rộng cửa vào các thị trường khó tính như Châu Âu hay Mỹ.
Điện mặt trời nuôi tôm hoạt động như thế nào?
Nhiều bà con thường băn khoăn: “Tôm cần oxy nhiều nhất vào ban đêm, nhưng điện mặt trời chỉ có vào ban ngày, vậy lắp đặt có hiệu quả không?”. Đây là một câu hỏi rất xác đáng về sự lệch pha giữa cung và cầu năng lượng. Tuy nhiên, các giải pháp kỹ thuật hiện đại của hệ thống điện mặt trời nuôi tôm đã giải quyết bài toán này một cách thông minh.
Hiện nay, có 3 mô hình chính được áp dụng hiệu quả:
1. Hệ thống hòa lưới bám tải (Grid-Tied Self-Consumption)
Đây là mô hình phổ biến nhất hiện nay, đặc biệt sau khi Nghị định 135/2024/NĐ-CP ra đời khuyến khích tự sản tự tiêu. Hệ thống điện mặt trời nuôi tôm này sẽ đấu nối song song với lưới điện. Năng lượng sinh ra vào ban ngày (đặc biệt là khung giờ cao điểm 9h30 – 11h30 với giá điện kinh doanh cực cao) sẽ được ưu tiên chạy máy sục khí ngay lập tức.
- Lợi ích: Giúp giảm hóa đơn tiền điện ở mức giá cao nhất, giảm tải cho lưới điện quốc gia.
2. Hệ thống bơm/sục khí trực tiếp (Solar Pump VFD)
Sử dụng biến tần chuyên dụng để điều khiển quạt nước chạy trực tiếp từ tấm pin mà không cần ắc quy. Ban ngày, khi nắng to, quạt quay mạnh giúp đảo nước, phá vỡ sự phân tầng nhiệt và gom tụ chất thải.
- Chiến lược: Dùng điện mặt trời nuôi tôm để “nạp” oxy no nê cho nước vào ban ngày, tạo đà cho môi trường nước ổn định vào ban đêm.
3. Hệ thống Hybrid có lưu trữ (Kết hợp pin Lithium)
Đây là giải pháp cao cấp nhất. Năng lượng dư thừa ban ngày được nạp vào pin lưu trữ để phát ra chạy quạt vào ban đêm hoặc khi mất điện lưới. Đối với các ao ương giá trị cao, đây là “bảo hiểm” an toàn tuyệt đối, thay thế hoàn toàn máy phát điện diesel ồn ào và tốn kém.
Lợi ích kinh tế: Con số biết nói
Đầu tư vào điện mặt trời nuôi tôm không phải là chi phí, mà là một khoản đầu tư sinh lời dài hạn. Mặc dù chi phí đầu tư ban đầu (CAPEX) có thể cao hơn so với điện lưới, nhưng chi phí quy dẫn (LCOE) trong vòng đời 25 năm lại thấp hơn rất nhiều.
Dựa trên các mô hình thực tế, thời gian hoàn vốn cho một hệ thống điện mặt trời nuôi tôm hòa lưới thường dao động từ 4 đến 5 năm. Sau thời gian này, người nuôi tôm sẽ được dùng điện gần như miễn phí trong suốt 20 năm còn lại của vòng đời dự án.
Hơn nữa, nếu so sánh với việc chạy máy nổ khi mất điện (chi phí khoảng 7.000 – 10.000 đ/kWh), thì điện mặt trời rẻ hơn gấp nhiều lần. Chỉ cần cứu được một vụ tôm khỏi chết ngạt do mất điện đột ngột, hệ thống đã chứng minh được giá trị hoàn vốn ngay lập tức.
Yêu cầu kỹ thuật khắt khe cho môi trường biển
Khác với điện mặt trời mái nhà thông thường, hệ thống điện mặt trời nuôi tôm phải hoạt động trong môi trường cực kỳ khắc nghiệt: hơi nước mặn, sương muối, độ ẩm cao và đặc biệt là khí H2S, NH3 bốc lên từ ao nuôi.
Để đảm bảo độ bền và hiệu quả, nhà đầu tư cần lưu ý các tiêu chuẩn kỹ thuật sau:
- Tấm pin quang điện: Bắt buộc phải đạt chuẩn IEC 61701 (chống ăn mòn sương muối cấp độ 6) và IEC 62716 (kháng Amoniac). Khuyên dùng loại pin hai mặt kính (Double Glass) để ngăn chặn hơi ẩm xâm nhập tuyệt đối.
- Hệ thống khung giàn: Phải sử dụng Nhôm Anode hóa với lớp mạ dày hoặc Thép mạ kẽm nhúng nóng để chống rỉ sét. Tuyệt đối không dùng vật liệu kém chất lượng vì chúng sẽ bị ăn mòn chỉ sau 1-2 năm.
- Phao nổi: Nếu lắp đặt điện mặt trời nuôi tôm trên mặt nước (ao lắng), phao phải làm từ nhựa HDPE nguyên sinh, chuẩn an toàn thực phẩm (Food Grade) để không thôi nhiễm độc chất vào nguồn nước nuôi.
Lưu ý về pháp lý khi đầu tư điện mặt trời nuôi tôm năm 2024-2025
Nghị định 135/2024/NĐ-CP đã mở ra hành lang pháp lý rõ ràng hơn cho điện mặt trời tự sản tự tiêu. Tuy nhiên, người nuôi tôm cần nắm rõ quy định để tránh rủi ro:
- Được khuyến khích lắp đặt không giới hạn công suất nếu có thiết bị chống phát ngược (Zero Export) và phục vụ mục đích tự dùng.
- Cần chú ý về quy hoạch đất đai: Việc lắp đặt điện mặt trời nuôi tôm trên mái nhà điều hành, nhà kho là thuận lợi nhất. Nếu lắp trên đất hoặc mặt nước, cần đảm bảo phù hợp với quy hoạch sử dụng đất đa mục đích theo Luật Đất đai 2024.
Kết luận
Hệ thống điện mặt trời nuôi tôm kết hợp công nghệ cao là lời giải hoàn hảo cho bài toán “kép”: giảm chi phí vận hành và tăng giá trị thương hiệu cho con tôm Việt Nam. Việc chuyển đổi sang năng lượng xanh không chỉ giúp bà con nông dân “kê cao gối ngủ” trước nỗi lo giá điện tăng, mà còn góp phần bảo vệ môi trường sinh thái bền vững.
Hãy bắt đầu từ những bước đi chắc chắn: lựa chọn công nghệ phù hợp, vật liệu chuyên dụng kháng muối và tuân thủ đúng quy định pháp luật. Điện mặt trời nuôi tôm chắc chắn sẽ là chìa khóa mở ra kỷ nguyên lợi nhuận mới cho ngành thủy sản nước nhà.
Bài viết tham khảo dữ liệu từ Báo cáo nghiên cứu chuyên sâu về Tối ưu hóa hiệu quả năng lượng trong nuôi tôm công nghệ cao (2025).
