Vụ Đông Xuân luôn được xem là xương sống của ngành lúa gạo nước ta, mang lại năng suất và chất lượng hạt gạo tốt nhất trong năm. Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm nhạy cảm khi thời tiết biến đổi thất thường, tạo điều kiện thuận lợi cho các loại dịch hại bùng phát. Trong đó, công tác phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân luôn là mối quan tâm hàng đầu của bà con nông dân.
Không chỉ gây hại trực tiếp làm cây lúa khô héo, rầy nâu còn là môi giới truyền những bệnh virus nan y không có thuốc trị. Bài viết này sẽ tổng hợp các giải pháp từ canh tác đến kỹ thuật dùng thuốc, giúp bà con bảo vệ mùa màng thắng lợi.
Tại sao phải quyết liệt phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân?
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đặc biệt là hiện tượng ấm lên của mùa đông hay các đợt El Nino, chu kỳ sinh trưởng của rầy nâu đang có những thay đổi phức tạp. Việc phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân không đơn thuần là diệt trừ sâu bọ, mà là cuộc chiến bảo vệ an ninh kinh tế của hộ gia đình.
Sự nguy hiểm của rầy nâu nằm ở hai khía cạnh:
- Gây cháy rầy (Hopper burn): Rầy chích hút nhựa cây, làm tắc nghẽn mạch dẫn. Khi mật độ cao hàng nghìn con trên một mét vuông, ruộng lúa sẽ chuyển màu vàng úa, khô héo và chết rụi như bị đốt.
- Truyền bệnh virus: Đây là nỗi ám ảnh lớn nhất. Rầy nâu là vật chủ duy nhất truyền bệnh Vàng lùn và Lùn xoắn lá. Chỉ cần một lượng nhỏ rầy mang mầm bệnh xâm nhập ruộng lúa giai đoạn đẻ nhánh, thiệt hại về sau có thể là mất trắng năng suất.
Do đó, chiến lược phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân cần được thực hiện bài bản, từ đầu vụ đến cuối vụ.
Hiểu rõ đối tượng để phòng trừ hiệu quả
Để phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân đạt hiệu quả cao, bà con cần nắm vững đặc tính sinh học của chúng. Trong điều kiện nhiệt độ 25–30°C của vụ Đông Xuân, vòng đời rầy kéo dài khoảng 25-28 ngày.
Bà con cần đặc biệt chú ý hai dạng hình thái của rầy trưởng thành:
- Rầy cánh dài: Chuyên làm nhiệm vụ di cư, phát tán từ nơi khác đến ruộng nhà mình vào đầu vụ, hoặc bay đi khi lúa đã chín.
- Rầy cánh ngắn: Đây là kẻ thù nguy hiểm nhất tại chỗ. Chúng có bụng to, đẻ rất nhiều trứng (150-250 trứng/con) và ít di chuyển. Nếu thấy rầy cánh ngắn xuất hiện nhiều, đó là báo động đỏ cho thấy ổ dịch sắp bùng nổ ngay trên ruộng.
Việc phát hiện sớm rầy non tuổi 1-2 (màu trắng sữa) là thời điểm vàng để can thiệp, ngăn chặn chúng phát triển thành dịch.
Các biện pháp canh tác bền vững
Trước khi nghĩ đến thuốc trừ sâu, bà con hãy áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác. Đây là nền tảng cốt lõi của quy trình phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân theo hướng bền vững (IPM).
1. Vệ sinh đồng ruộng và gieo sạ tập trung
Sau khi thu hoạch vụ trước, đất cần được cày ải, phơi hoặc ngâm nước kỹ để diệt lúa chét – nơi trú ẩn của rầy. Quan trọng nhất là lịch gieo sạ. Bà con nên tuân thủ lịch xuống giống đồng loạt, tập trung của địa phương (như tháng 12 tại miền Trung) để né rầy. Việc gieo sạ lệch pha sẽ khiến ruộng lúa nhà mình trở thành mồi ngon cho rầy di cư từ các ruộng lân cận sang.
2. Sử dụng giống lúa kháng rầy
Chọn giống lúa có gen kháng rầy là giải pháp kinh tế nhất. Tùy vào vùng đất, bà con có thể chọn:
- Giống kháng cao: Như RNT3, phù hợp cho vùng Duyên hải Nam Trung Bộ.
- Giống năng suất cao, cứng cây: Như VNR20, được khuyến cáo cho vụ Đông Xuân.
- Giống ngắn ngày: Như ĐT100, HN6 giúp rút ngắn thời gian lúa ngoài đồng, né được các đợt rầy cuối vụ.
Lưu ý, bà con nên luân phiên giống, không trồng mãi một giống qua nhiều vụ để tránh rầy quen giống (mất tính kháng).
3. Mật độ gieo sạ và phân bón
Sạ quá dày là sai lầm phổ biến khiến công tác phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân gặp khó khăn. Ruộng dày tạo độ ẩm cao ở gốc, che chắn cho rầy sinh sôi. Bà con nên sạ thưa (80-120 kg/ha), cấy máy hoặc sạ hàng để ruộng thông thoáng.
Về phân bón, tuyệt đối không bón thừa đạm. Cây lúa thừa đạm lá xanh tốt nhưng thân mềm, rất hấp dẫn rầy. Nên bón cân đối N-P-K theo nguyên tắc nặng đầu, nhẹ cuối. Khi thấy bóng dáng rầy, phải ngưng đạm ngay, bổ sung Kali và Silic để lúa cứng cây.
Bảo vệ thiên địch
Trên ruộng lúa luôn có những người bạn của nhà nông. Đó là nhện nước, bọ xít mù xanh, ong ký sinh… Một con nhện nước có thể ăn 5-15 con rầy mỗi ngày.
Để phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân hiệu quả, trong 40 ngày đầu sau sạ, bà con nên hạn chế tối đa việc phun thuốc trừ sâu phổ rộng. Phun thuốc sớm sẽ giết chết thiên địch trước khi chúng kịp phát triển để kìm hãm rầy. Trồng thêm hoa bờ ruộng cũng là cách hay để dụ thiên địch về trú ngụ.
Biện pháp hóa học: Nguyên tắc 4 đúng
Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật là chốt chặn cuối cùng. Chỉ phun thuốc khi mật độ rầy vượt ngưỡng kiểm soát (trên 1.000 – 2.000 con/m2) và tuân thủ tuyệt đối nguyên tắc 4 đúng.
1. Đúng thuốc
Chọn các loại thuốc đặc trị rầy thế hệ mới, ít ảnh hưởng thiên địch.
- Nhóm ức chế lột xác (Buprofezin): Dùng khi rầy còn non, tác dụng chậm nhưng bền.
- Nhóm làm tê liệt thần kinh (Pymetrozine, Dinotefuran): Các hoạt chất như trong thuốc Chess, Oshin, Pyme MKA. Loại này làm rầy ngừng ăn ngay lập tức và chết sau vài ngày, hoặc chết nhanh khi tiếp xúc (Dinotefuran).
- Tuyệt đối không dùng các hoạt chất cấm như Fipronil hay Chlorpyrifos Ethyl.
2. Đúng lúc
Thời điểm phun tốt nhất là khi rầy non mới nở (tuổi 1-2). Lúc này rầy chưa có cánh, sức đề kháng kém nhất. Không nên đợi đến khi rầy đã trưởng thành, đẻ trứng hoặc lúa đã chín vàng mới phun thì hiệu quả rất thấp.
3. Đúng liều lượng
Pha thuốc đúng nồng độ hướng dẫn trên bao bì. Quan trọng là phải phun đủ lượng nước (400-600 lít/ha). Rầy nằm ở gốc, nếu phun ít nước thuốc chỉ bám trên lá thì không thể tiêu diệt được chúng.
4. Đúng cách
Đây là khâu bà con hay làm sai nhất trong quy trình phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân.
- Rẽ lúa: Khi lúa đã lớn, rậm rạp, bắt buộc phải rẽ lúa thành băng để đưa vòi phun xuống tận gốc.
- Chỉnh vòi phun: Hướng vòi phun xuống dưới gốc, nơi rầy trú ẩn.
- Mực nước: Trước khi phun nên đưa nước vào ruộng (3-5cm) để rầy di chuyển lên cao, dễ trúng thuốc hơn.
Vụ lúa Đông Xuân mang theo bao kỳ vọng về một cái tết ấm no. Để đạt được điều đó, công tác phòng trừ rầy nâu hại lúa vụ Đông Xuân cần sự chủ động, thường xuyên thăm đồng và áp dụng linh hoạt các biện pháp tổng hợp.
Thay vì hễ thấy rầy là phun thuốc, bà con hãy bình tĩnh đánh giá mật độ, xem xét lượng thiên địch và giai đoạn sinh trưởng của lúa. Sự thông thái của người nông dân chính là “liều thuốc” hiệu quả nhất để quản lý dịch hại, bảo vệ môi trường và tiết kiệm chi phí sản xuất. Chúc bà con một vụ mùa bội thu, sạch sâu bệnh.
