Cây lạc (Arachis hypogaea), còn gọi là đậu phộng, là một trong những cây công nghiệp ngắn ngày quan trọng bậc nhất tại Việt Nam. Không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao cho người nông dân qua việc cung cấp hạt giàu dầu và protein, cây lạc còn đóng vai trò quan trọng trong việc cải tạo và tăng độ phì nhiêu cho đất. Tuy nhiên, để đạt được năng suất và chất lượng cao, việc canh tác lạc đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình kỹ thuật và một chiến lược quản lý sâu bệnh hại thông minh. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn chi tiết, từ A-Z, về bí quyết trồng lạc đạt năng suất vàng.
1. Kỹ thuật canh tác lạc
Thành công của một vụ lạc được quyết định ngay từ khâu chuẩn bị ban đầu. Không giống như nhiều cây trồng khác, cây lạc có những yêu cầu sinh lý rất đặc thù mà người trồng bắt buộc phải nắm vững.
Chuẩn bị đất:
Đây là bước quan trọng tuyệt đối. Cây lạc ra hoa trên mặt đất, nhưng sau khi thụ tinh, “tia” (cuống hoa) mang phôi phải đâm ngược xuống đất để phát triển thành củ lạc. Do đó, đất trồng lạc phải đáp ứng tiêu chuẩn kép:
- Thành phần cơ giới: Ưu tiên tuyệt đối là đất cát pha, đất thịt nhẹ, hoặc đất cát ven biển. Đất phải tơi xốp để tia lạc có thể đâm xuống dễ dàng. Nếu đất quá cứng hoặc bị đóng váng, cây sẽ ra hoa nhiều nhưng không thể hình thành củ, dẫn đến thất thu năng suất.
- Kỹ thuật làm đất: Cần cày sâu từ 20-25 cm, sau đó bừa kỹ để đất nhỏ và tơi xốp. Một công đoạn không thể bỏ qua là xử lý vôi bột (500-600 kg/ha) trong quá trình làm đất. Vôi không chỉ cải thiện độ pH của đất chua mà còn là biện pháp y tế thực vật, giúp tiêu diệt và ức chế các mầm bệnh nấm nguy hiểm trong đất như Sclerotium, Rhizoctonia (gây bệnh lở cổ rễ).
Gieo trồng: Gieo hạt ở độ sâu 3-4 cm. Mật độ lý tưởng cần duy trì là 33-35 cây/m². Để đạt mật độ này, có thể gieo 1 hạt/hốc (khoảng cách 25×12 cm) hoặc 2 hạt/hốc (khoảng cách 25×20 cm).
Kỹ thuật chăm sóc cây lạc
Canh tác lạc có hai giai đoạn then chốt đòi hỏi sự can thiệp chính xác:
1. Tưới nước đúng thời điểm: Cây lạc cần độ ẩm đất ổn định (70-75%), nhưng có hai giai đoạn “khát nước” tuyệt đối không thể bỏ qua:
- Giai đoạn ra hoa rộ (khi cây có 6-7 lá).
- Giai đoạn làm quả và hình thành hạt (sau khi hoa rộ).
Thiếu nước khi ra hoa sẽ làm rụng hoa, giảm số tia. Thiếu nước khi làm quả sẽ khiến củ lạc bị lép, còi cọc, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cuối cùng.
2. Vun xới đúng kỹ thuật (CỰC KỲ QUAN TRỌNG): Vun xới cho cây lạc không chỉ để làm cỏ. Đây là một biện pháp kỹ thuật mang tính sống còn, thường được chia làm hai lần:
- Lần 1 (13-15 ngày sau gieo): Xới nhẹ phá váng, làm thoáng đất và kết hợp bón thúc đợt 1.
- Lần 2 (Khi cây ra hoa rộ): Tiến hành vun gốc cao.
Việc vun gốc cao, tơi xốp ở lần 2 tạo ra một môi trường cơ học lý tưởng cho các tia lạc đâm xuống. Đồng thời, đây cũng là thời điểm vàng để bón thúc Canxi (vôi) lần 2.
Bí mật của Canxi: Dinh dưỡng đặc thù cho cây lạc
Nhiều người trồng lạc bón phân NPK rất tốt nhưng năng suất vẫn thấp, củ bị lép nhiều. Lý do nằm ở Canxi (Ca). Cây lạc có cơ chế hấp thụ Canxi rất đặc biệt:
Quả lạc (củ lạc) hấp thụ phần lớn Canxi trực tiếp qua vỏ quả từ đất xung quanh, chứ không phải vận chuyển từ rễ lên như các cây khác.
Do đó, việc bón vôi (Canxi) phải chia làm 2 lần:
- Bón lót: Để cải tạo đất.
- Bón thúc lần 2: Bón cùng lúc với vun xới khi cây lạc ra hoa rộ. Lượng vôi này (khoảng 250-300 kg/ha) sẽ cung cấp Canxi trực tiếp cho vùng đất mặt, nơi các tia lạc sắp đâm xuống và hình thành quả. Thiếu Canxi ở vùng đất này, quả lạc chắc chắn sẽ bị lép hoặc thối, dù cây vẫn xanh tốt.
2. Quản lý sâu bệnh hại tổng hợp (IPM) trên cây lạc
Đối với cây lạc, phòng bệnh là chiến lược hiệu quả và tiết kiệm hơn chữa bệnh. Áp dụng các biện pháp Quản lý Dịch hại Tổng hợp (IPM) là chìa khóa.
Các loại sâu hại chính
- Sâu xám: Thường xuất hiện ở giai đoạn cây lạc con. Chúng hoạt động ban đêm, cắn ngang thân non sát mặt đất, gây chết cây và làm giảm mật độ. Biện pháp: Làm đất kỹ, phơi ải để diệt nhộng, bắt sâu thủ công vào sáng sớm.
- Sâu khoang, Sâu xanh: Đây là nhóm sâu ăn lá, ăn trụi lá lạc và ngọn non, làm giảm nghiêm trọng khả năng quang hợp, khiến cây còi cọc và tăng tỷ lệ hạt lép. Biện pháp: Thu gom ổ trứng, ưu tiên thuốc sinh học (dầu neem, Abamectin).
- Rệp muội đen: Tập trung chích hút ở ngọn non và hoa, làm lá lạc xoăn lại, hoa bị nhỏ, ảnh hưởng thụ tinh. Biện pháp: Bảo vệ thiên địch (bọ rùa). Chỉ can thiệp thuốc sinh học khi mật độ cao.
- Sâu đục quả: Đối tượng nguy hiểm, sâu non di chuyển xuống đất, cắn thủng vỏ quả lạc và chui vào ăn hạt, gây tổn thất trực tiếp. Biện pháp: Phun thuốc đặc trị (Emamectin benzoate) khi sâu mới xuất hiện.
Các bệnh hại phổ biến và nguy hiểm
- Bệnh Lở cổ rễ: Do nấm Rhizoctonia solani gây ra, thường xuất hiện khi cây lạc còn non. Cổ rễ bị thối nâu, teo lại, cây héo và chết. Biện pháp: Luân canh, bón vôi xử lý đất, lên luống cao thoát nước tốt, sử dụng nấm đối kháng Trichoderma.
- Bệnh Đốm lá (Đốm nâu/đen): Bệnh phổ biến nhất trên cây lạc, do nấm Cercospora gây ra. Vết bệnh tròn, màu nâu, làm lá vàng, cháy khô và rụng sớm, giảm khả năng quang hợp. Biện pháp: Bón phân cân đối (đủ Canxi, Magie), phun thuốc gốc Đồng hoặc Carbenzim khi bệnh chớm xuất hiện.
- Bệnh Héo xanh vi khuẩn (CỰC KỲ NGUY HIỂM): Do vi khuẩn Ralstonia solanacearum gây ra. Cây lạc đang xanh tốt đột ngột héo rũ vào ban ngày, ban đêm có thể tươi lại, sau vài ngày thì chết hoàn toàn. Bệnh lây lan nhanh và không có thuốc đặc trị hiệu quả cao.
- Biện pháp quản lý duy nhất: Phòng ngừa. Biện pháp hiệu quả nhất là luân canh với lúa nước. Môi trường ngập nước yếm khí của ruộng lúa sẽ tiêu diệt phần lớn vi khuẩn này trong đất. Tuyệt đối không trồng lạc liên tục nhiều vụ trên đất đã nhiễm bệnh.
- Bệnh Mốc vàng (Aflatoxin): Đây là bệnh sau thu hoạch, do nấm Aspergillus flavus gây ra. Nấm mốc này sinh ra độc tố Aflatoxin (chất gây ung thư mạnh) khi lạc bị bảo quản trong điều kiện ẩm ướt.
- Biện pháp quản lý: Thu hoạch đúng lúc. Quan trọng nhất là phơi khô nhanh, đảm bảo độ ẩm hạt lạc khi bảo quản phải dưới 10%.
Trong canh tác lạc hiện đại, việc sử dụng máy bay không người lái (drone) để phun thuốc bảo vệ thực vật đang trở thành một giải pháp đột phá, mang lại nhiều lợi ích:
- Hiệu quả và Tốc độ: Drone có thể phun thuốc cho 1 hecta ruộng lạc chỉ trong 10-15 phút, nhanh gấp hàng chục lần sức người, giúp dập dịch kịp thời.
- Tăng hiệu lực của thuốc: Drone dùng công nghệ phun ly tâm, chia giọt thuốc thành dạng sương siêu nhỏ. Luồng gió từ cánh quạt giúp lật lá cây lạc, khiến thuốc bám đều cả mặt trên và mặt dưới lá – nơi sâu bệnh ẩn nấp.
- Bảo vệ sức khỏe nông dân: Người nông dân không phải tiếp xúc trực tiếp với hóa chất độc hại, giảm thiểu nguy cơ ngộ độc.
- Tiết kiệm chi phí: Drone giúp tiết kiệm 90% lượng nước và 30-40% lượng thuốc (do không bị rơi vãi), đồng thời giảm chi phí nhân công.
Việc áp dụng máy bay không người lái giúp đưa quy trình quản lý sâu bệnh trên cây lạc lên một tầm cao mới: chính xác, nhanh chóng và an toàn hơn.
3. Thu hoạch và Bảo quản
- Thu hoạch: Khi 80% số quả trên cây đã già (vỏ quả cứng, có gân nổi rõ, mặt trong vỏ chuyển màu nâu sẫm), lá lạc ngả vàng và rụng dần thì tiến hành thu hoạch.
- Bảo quản: Như đã nói ở trên, kẻ thù của lạc sau thu hoạch là độ ẩm. Phải phơi lạc thật khô, để nguội hoàn toàn rồi mới đưa vào bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, trong các dụng cụ kín (chum, vại, bao nilon).
Trồng cây lạc không khó, nhưng đòi hỏi sự tinh tế và tuân thủ kỹ thuật. Thành công của một vụ lạc nằm ở sự kết hợp của nhiều yếu tố: đất tơi xốp, gieo trồng đúng mật độ, tưới nước đúng thời điểm, và đặc biệt là kỹ thuật vun xới kết hợp bón Canxi khi cây ra hoa. Việc áp dụng IPM, nhất là luân canh lúa nước để trị bệnh héo xanh, là chìa khóa cho một vụ mùa lạc bội thu, an toàn và bền vững.
