Bệnh thường gặp trên cây ổi là nỗi lo của nhiều nhà vườn vì có thể làm giảm năng suất, hạ chất lượng trái và tăng chi phí phòng trừ. Điều khó là nhiều bệnh có triệu chứng khá giống nhau trên lá và quả, nếu chẩn đoán nhầm sẽ phun sai thuốc, mất thời gian và tạo nguy cơ kháng thuốc. Bài viết này giúp bạn nhận diện bệnh thường gặp trên cây ổi theo nhóm triệu chứng, hiểu điều kiện bùng phát, chọn hoạt chất phù hợp và xây dựng lịch phòng tổng thể để giữ vườn luôn thông thoáng, trái sạch đẹp.
Vì sao cần phân biệt sớm?
Phần lớn bệnh thường gặp trên cây ổi do nấm và vi sinh vật cơ hội. Chúng bùng phát khi tán ổi rậm rạp, ẩm kéo dài, đất úng nước hoặc cây suy dinh dưỡng. Phân biệt sớm giúp bạn chọn đúng nhóm thuốc (đồng, tiếp xúc phổ rộng, nội hấp, lưu dẫn) và can thiệp ở “cửa sổ vàng” trước khi bệnh lan. Đồng thời, hiểu cơ chế bệnh giúp điều chỉnh canh tác: cắt tỉa, thoát nước, bón cân đối, bao trái và vệ sinh vườn, từ đó giảm hẳn nhu cầu phun hóa chất.
Thán thư – thủ phạm làm đen ngọn, lõm vết trên quả
Trong nhóm bệnh thường gặp trên cây ổi, thán thư xuất hiện quanh năm nhưng nặng nhất vào mùa mưa ấm. Trên lá có đốm nâu sẫm, mép viền đậm; trên ngọn non dễ thấy chóp đen, khô tóp từ trên xuống; trên hoa gây rụng hàng loạt. Trên quả tạo các vết đen lõm, có vòng đồng tâm; trời ẩm thường có lớp phấn hồng cam.
Xử lý thực tế nên kết hợp cắt bỏ cành bệnh, thu gom trái rụng và phun luân phiên hoạt chất theo mã FRAC để hạn chế kháng. Giai đoạn phòng có thể ưu tiên gốc đồng hoặc mancozeb; khi chớm bệnh chuyển sang nội hấp như azoxystrobin, difenoconazole hoặc hỗn hợp strobilurin–triazole. Phun ướt đều cả cuống, đài và mặt dưới lá vì đây là nơi bào tử thường bám.
Ghẻ sẹo – vết gồ sần làm trái xấu mã
Ghẻ sẹo cũng thuộc nhóm bệnh thường gặp trên cây ổi ở vườn rậm và ẩm. Vết trên quả nổi gồ, sần cứng như hóa bần; khi trái lớn dễ nứt sẹo, giảm đáng kể giá trị thương phẩm. Trên lá thấy mảng lồi xám xanh rồi nâu sẫm.
Quản lý đặt trọng tâm vào thông thoáng tán và bao trái sớm từ kích thước 2–2,5 cm. Về thuốc, ưu tiên đồng hydroxide, zineb/mancozeb ở pha phòng; khi có dấu hiệu lây nhanh, có thể luân phiên với azoxystrobin hoặc propiconazole. Phun trước – sau các đợt mưa là thời điểm quyết định.
Rỉ sắt – ổ phấn nâu cam ở mặt dưới lá
Rỉ sắt là bệnh thường gặp trên cây ổi trong điều kiện ẩm ấm, biểu hiện bằng các ổ phấn nâu cam ở mặt dưới lá, sau đó lá vàng và rụng. Lá non, chồi non và trái non đều có thể bị.
Cắt tỉa để giảm ẩm là then chốt. Với hóa học, dùng mancozeb, đồng, hoặc triazole như difenoconazole, propiconazole. Phun lặp lại sau 7–10 ngày nếu mưa kéo dài. Đừng quên kiểm tra lá tầng dưới vì đây là nơi khởi phát sớm nhất.
Đốm mắt ếch và đốm rong – hai “kẻ mỏng manh” nhưng dai dẳng
Trong nhóm bệnh thường gặp trên cây ổi, đốm mắt ếch tạo vòng viền nâu đậm, tâm nhạt như “mắt ếch”; khi nhiều vết liên kết sẽ làm lá thủng lỗ chỗ. Đốm rong do tảo ký sinh, bề mặt mịn như nhung, màu xanh xám đến nâu.
Biện pháp dài hạn là tán thoáng, ánh sáng đủ, dinh dưỡng cân bằng. Khi cần phun, nhóm tiếp xúc phổ rộng như chlorothalonil, mancozeb và gốc đồng thường cho hiệu quả ổn định. Phun mặt dưới lá và hai lần liên tiếp cách nhau 7–10 ngày giúp “dọn sạch” lứa bào tử.
Thối quả do Phytophthora – “cơn ác mộng” ngày mưa
Nhiều nhà vườn xếp thối quả vào top bệnh thường gặp trên cây ổi gây mất trắng lứa chín. Dấu hiệu là vết nâu lan nhanh, quả nhũn có mùi chua; trời ẩm có tơ trắng phủ mặt vết. Hạt mầm xâm nhập qua vết thương do côn trùng chích hút hoặc xây xát cơ học.
Phòng trị gồm hai mũi nhọn. Mũi thứ nhất là vệ sinh và bao trái, diệt nguồn lây từ trái rụng. Mũi thứ hai là tưới/phun các hoạt chất chuyên sâu vùng rễ và bề mặt trái như fosetyl-Al hoặc metalaxyl theo nhịp mưa. Sau mưa lớn 12–24 giờ là “giờ vàng” để chặn chu kỳ lây.
XEM THÊM: Phòng trừ bệnh Phytophthora trên cây trồng hiệu quả
Héo rũ và vàng lá thối rễ – bệnh hệ thống từ dưới đất
Héo rũ do Fusarium/Verticillium và hội chứng vàng lá thối rễ là bệnh thường gặp trên cây ổi ở đất thoát nước kém. Biểu hiện điển hình là lá dưới vàng trước, có khi héo đột ngột ban ngày nhưng hồi nhẹ về đêm; chẻ thân/cành thấy mạch dẫn nâu. Dưới đất, rễ con thối đen, vỏ tuột khỏi lõi; nếu có tuyến trùng gây nốt u, nguy cơ thối lan càng cao.
Quản lý dựa trên “đất khỏe – rễ khỏe”. Khử chua bằng vôi, cải tạo hữu cơ có Trichoderma, lên luống cao và bổ sung thoát nước mùa mưa. Khi chớm bệnh, tưới vùng gốc bằng đồng, mancozeb hoặc fosetyl-Al, kết hợp chế phẩm sinh học đối kháng để phục hồi hệ vi sinh có lợi. Cây nặng cần loại bỏ để tránh thành ổ bệnh.
5 bước chẩn đoán nhanh ngay tại vườn
Nhiều bệnh thường gặp trên cây ổi có “dấu vân tay” riêng nếu quan sát đúng.
Bước một, nhìn tổng thể tán xem vàng rụng từ tầng nào, có rỉ sét mặt dưới lá hay không.
Bước hai, kiểm tra ngọn và lá non vì đa số bệnh nấm tấn công mô non trước.
Bước ba, soi quả ở vùng đài và cuống để tìm vết lõm hay gồ sần.
Bước bốn, bổ quả nghi ngờ để kiểm tra mùi và mô thối bên trong.
Bước năm, đào kiểm tra bộ rễ nếu thấy triệu chứng héo kéo dài.
Ghi chép ngày mưa, nhiệt độ và canh tác gần nhất để gắn triệu chứng với nguyên nhân.
Phác đồ IPM theo mùa cho vườn ổi thương phẩm
Một kế hoạch rõ ràng giúp bạn “đi trước một bước” với bệnh thường gặp trên cây ổi.
Trước mùa mưa, cắt tỉa tạo tán hình chén, loại cành vô hiệu và cành bệnh, thu dọn phụ phẩm và bón hữu cơ hoai trộn Trichoderma. Phun phòng một vòng bằng đồng/mancozeb sau cắt tỉa để làm sạch vết thương. Giai đoạn nuôi quả non, bao trái sớm để giảm rủi ro thán thư, ghẻ sẹo và chích hút. Khi mưa dồn dập, luân phiên strobilurin-triazole với tiếp xúc phổ rộng, giữ nhịp 7–10 ngày; sau mưa lớn bổ sung một lượt fosetyl-Al hoặc metalaxyl nếu đã có tiền sử thối quả. Cuối vụ, dọn sạch trái rụng và lá bệnh, xới nhẹ mặt đất quanh tán, bón vôi và hữu cơ để “reset” đất.
Chọn thuốc đúng cơ chế, phun đúng kỹ thuật
Phòng trị bệnh thường gặp trên cây ổi hiệu quả cần tuân thủ “4 đúng” và luân phiên cơ chế tác động. Thuốc tiếp xúc như đồng, mancozeb, chlorothalonil cho lớp “áo giáp” bên ngoài, phù hợp pha phòng hoặc khi bệnh mới chớm trên bề mặt. Thuốc nội hấp/lưu dẫn như azoxystrobin, difenoconazole, propiconazole phát huy ở pha điều trị, thấm sâu vào mô và ức chế nấm từ bên trong. Khi nghi ngờ Phytophthora, ưu tiên nhóm phosphonate (fosetyl-Al) hoặc phenylamide (metalaxyl). Không dùng một nhóm quá hai lần liên tiếp; theo dõi mã FRAC trên nhãn để xoay vòng.
Kỹ thuật phun quyết định 50% hiệu quả. Hạt sương mịn 100–200 µm giúp phủ đều nhưng không trôi; góc phun 45–60° hướng vào mặt dưới lá và vùng đài trái. Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát để tăng hấp thụ, tránh mưa rửa trôi trong 6 giờ sau phun. Đối với trái dày tán, đi hai chiều hàng để hạn chế “điểm mù”.
Dinh dưỡng và nước tưới – phần “gốc” của mọi vấn đề
Không ít bệnh thường gặp trên cây ổi bùng phát vì cây thừa đạm, thiếu kali và canxi. Duy trì tỉ lệ N:K cân bằng, bổ sung Ca–B cho đậu trái và cứng thành tế bào. Tưới theo độ ẩm đất 70–80% thay vì lịch cố định, tránh úng kéo dài. Ở chân đất nặng, lên luống và làm rãnh thoát nước là “bảo hiểm” rẻ và bền hơn mọi loại thuốc.
Xem thêm: Cách nhận diện sâu bệnh chính xác bằng trí tuệ nhân tạo
Lịch tham khảo theo giai đoạn sinh trưởng
Lịch sau giúp bạn chủ động với bệnh thường gặp trên cây ổi trong năm. Sau cắt tỉa, phun phòng đồng/mancozeb một lượt. Trước ra hoa, phun phòng thán thư và đốm lá bằng tiếp xúc phổ rộng. Khi đậu trái, bao trái sớm và phun nhẹ quanh đài bằng đồng. Vào cao điểm mưa, luân phiên strobilurin–triazole với tiếp xúc; nếu có tiền sử thối quả, chèn fosetyl-Al sau mưa lớn. Giai đoạn trước thu hoạch 21–28 ngày, giảm hóa chất, ưu tiên sản phẩm có thời gian cách ly ngắn và tăng cường vệ sinh vườn. Sau thu hoạch, tổng vệ sinh, bón hữu cơ và xử lý đất.
Kết luận
Quản lý bệnh thường gặp trên cây ổi không chỉ là chọn “chai thuốc đúng” mà là tổng hòa của chẩn đoán sớm, canh tác thông thoáng, dinh dưỡng cân bằng và luân phiên cơ chế thuốc có kiểm soát. Khi nắm vững “dấu vân tay” của từng bệnh, định thời điểm phun theo thời tiết và giữ cho đất–rễ khỏe mạnh, bạn sẽ cắt đứt chu kỳ lây nhiễm, giữ mẫu mã trái đẹp, chi phí phòng trị giảm rõ rệt và năng suất bền vững hơn qua nhiều vụ.
Chủ động lên kế hoạch ngay từ đầu mùa mưa chính là chìa khóa để vườn ổi của bạn luôn vượt qua các bệnh thường gặp trên cây ổi một cách nhẹ nhàng.
