Kỹ thuật trồng, chăm sóc cây xoài cho năng suất cao

Cây xoài (Mangifera indica L.) là một trong những loại cây ăn trái nhiệt đới quan trọng và được yêu thích nhất tại Việt Nam. Với hương vị thơm ngon đặc trưng và giá trị kinh tế cao, cây xoài được trồng rộng rãi khắp cả nước, nổi bật với các vùng chuyên canh lớn và những giống xoài đặc sản như Cát Hòa Lộc, Cát Chu, hay xoài Châu Hạng Võ.

Tuy nhiên, cây xoài là một loại cây có yêu cầu sinh thái khá đặc thù. Để đạt được năng suất cao, quả đẹp và chất lượng ổn định, người trồng cần nắm vững các kỹ thuật canh tác, từ khâu chọn giống, làm đất đến chăm sóc và xử lý ra hoa. Bài viết này sẽ cung cấp một quy trình kỹ thuật chi tiết để trồng và chăm sóc cây xoài một cách hiệu quả nhất.

1. Đặc điểm thực vật của Cây Xoài

• Thân: Cây xoài là cây thân mộc, kích thước lớn, có thể đạt chiều cao đáng kể và tuổi thọ rất cao.

• Rễ: Cây có bộ rễ cọc, ăn sâu xuống đất, giúp cây chịu hạn tốt nhưng cũng rất mẫn cảm với tình trạng ngập úng.

• Lá: Lá cây xoài là lá đơn, mọc so le. Điểm đặc biệt là lá non: khi mới ra, lá có màu tím đỏ, sau đó dần chuyển sang xanh nhạt và cuối cùng là màu xanh đậm khi trưởng thành.

• Hoa (Bông): Hoa xoài mọc thành từng chùm lớn ở đầu cành. Một điểm kỹ thuật quan trọng người trồng cần nắm là trên chùm hoa có cả hoa đực và hoa lưỡng tính. Chỉ hoa lưỡng tính mới có khả năng đậu quả. Tỷ lệ hoa lưỡng tính này thay đổi rất nhiều, chỉ từ 1% đến 36% tùy giống và điều kiện thời tiết. Các giống xoài ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thường có tỷ lệ hoa lưỡng tính khá thấp.

• Trái: Trái xoài thuộc dạng hạch quả, có hình dạng và kích thước tùy thuộc vào giống.

2. Yêu cầu sinh thái (Điều kiện trồng)

Cây xoài không phải là cây dễ tính, đặc biệt là về thời tiết và nguồn nước. Đây là yếu tố quyết định sự thành bại của vụ mùa.

• Nhiệt độ: Cây xoài là cây nhiệt đới, ưa khí hậu nóng. Nhiệt độ thích hợp nhất cho cây sinh trưởng và phát triển là từ 24-27°C. Cây rất mẫn cảm với sương giá, nhiệt độ thấp sẽ làm hỏng hoa và trái non.

• Ánh sáng: Cây xoài là cây ưa sáng tuyệt đối, cần ánh sáng mặt trời đầy đủ để quang hợp và tạo quả. Cây không thích hợp để trồng xen trong vườn có nhiều bóng râm. Tán cây phải thông thoáng để ánh nắng xuyên qua.

• Đất đai: Cây không kén đất, nhưng phát triển tốt nhất trên đất phù sa ven sông, giàu hữu cơ, tơi xốp và thoát nước tốt. Độ pH lý tưởng là từ 5,5 đến 7,0.

• Yêu cầu về Nước (Cực kỳ quan trọng):

  1. Chịu ngập kém: Cây xoài rất mẫn cảm với ngập nước. Bộ rễ sẽ bị thối nếu ngập úng kéo dài. Mực thủy cấp (mực nước ngầm) không được cao quá 2,5 mét.

  2. Cần mùa khô để ra hoa: Đây là đặc điểm sinh lý quan trọng nhất của cây xoài. Cây cần một mùa khô rõ rệt, kéo dài khoảng 2-3 tháng trước khi trổ hoa. Giai đoạn “khô hạn” này giúp cây phân hóa mầm hoa. Nếu mưa quá nhiều vào giai đoạn này, cây xoài sẽ chỉ ra lá non (ra đọt) mà không ra hoa.

3. Kỹ thuật nhân giống Cây Xoài

Phương pháp nhân giống phổ biến và hiệu quả nhất cho cây xoài là ghép

• Gốc ghép: Người ta thường sử dụng hạt của các giống xoài địa phương (như xoài hột, xoài bưởi) để làm gốc ghép. Những giống này có ưu điểm là sinh trưởng khỏe, bộ rễ ăn sâu, thích nghi tốt với điều kiện địa phương.

• Bo/Cành ghép: Lấy từ những cây xoài mẹ đã được tuyển chọn (giống tốt, năng suất cao, không sâu bệnh).

• Ưu điểm: Phương pháp ghép giúp cây con giữ nguyên được đặc tính tốt của cây mẹ và mau cho trái hơn so với trồng bằng hạt.

4. Kỹ thuật trồng Cây Xoài

1. Chuẩn bị đất và Mô (Mound): Do cây xoài cực kỳ sợ úng, nên ở các vùng đất thấp hoặc vùng ĐBSCL, việc lên mô (líp) là bắt buộc. Mô cần được đắp cao từ 0,6 đến 1 mét để đảm bảo gốc cây luôn khô ráo ngay cả trong mùa mưa lũ.

2. Mật độ trồng: Cây xoài có tán rất lớn, cần không gian rộng để phát triển. Khoảng cách trồng tiêu chuẩn là 8m x 8m hoặc 10m x 10m. Trồng thưa giúp cây nhận đủ ánh sáng, tán cây thông thoáng, giảm sâu bệnh và dễ quản lý.

3. Bón lót: Trước khi trồng, cần bón lót vào mô. Trộn đều đất mặt với phân chuồng hoai mục (15-20kg), vôi bột (0,5kg) và phân lân (0,5-1kg). Bón lót cung cấp dinh dưỡng ban đầu và cải tạo đất cho bộ rễ cây xoài non phát triển.

4. Thời vụ trồng: Thời điểm trồng cây xoài tốt nhất là vào đầu mùa mưa (tháng 5 – tháng 7). Lúc này, cây con sẽ tận dụng được nguồn nước trời để phát triển nhanh, giảm công tưới.

5. Kỹ thuật chăm sóc

1. Tưới nước:

• Giai đoạn cây con (1-2 năm đầu): Cần tưới nước thường xuyên để giữ ẩm đất, giúp cây nhanh bén rễ.

• Giai đoạn kinh doanh (cây trưởng thành): Tưới nước rất quan trọng, nhưng phải đúng thời điểm. Tưới đẫm khi cây đang nuôi trái non. Tuy nhiên, phải ngưng tưới (xiết nước) hoàn toàn trước giai đoạn xử lý ra hoa để tạo “sốc” khô hạn cho cây.

2. Bón phân:

Cây xoài cần được bón phân cân đối (N, P, K và vi lượng).

• Thời kỳ kiến thiết (cây tơ): Bón phân NPK với tỷ lệ đạm (N) cao hơn để cây phát triển thân, cành, lá.

• Thời kỳ kinh doanh (cho trái): Chia làm nhiều đợt bón:

  • Sau thu hoạch: Bón phân phục hồi cây, tỷ lệ đạm cao và hữu cơ.

  • Trước khi xử lý ra hoa: Bón phân có hàm lượng Lân (P) và Kali (K) cao để kích thích phân hóa mầm hoa.

  • Sau khi đậu trái non: Bón phân NPK cân bằng, bổ sung Kali để giúp trái lớn nhanh, ngọt và màu sắc đẹp.

3. Tỉa cành, tạo tán: Đây là công việc bắt buộc hàng năm. Sau khi thu hoạch, tiến hành cắt tỉa:

• Loại bỏ cành già cỗi, cành sâu bệnh, cành vượt, cành mọc lòa xòa trong tán.

• Giữ cho tán cây có hình vòm, thông thoáng, giúp ánh sáng mặt trời chiếu vào bên trong tán. Tán thoáng giúp giảm độ ẩm, hạn chế nấm bệnh và giúp cây ra hoa đều.

4. Ứng dụng công nghệ trong chăm sóc: Hiện nay, việc ứng dụng máy bay không người lái (drone) đang giúp tối ưu hóa khâu chăm sóc cây xoài. Drone được dùng để phun thuốc BVTV hoặc phân bón lá đồng đều, nhanh chóng, đặc biệt hiệu quả trên các vườn cây xoài có tán lớn và quy mô rộng.

5. Xử lý ra hoa trái vụ: Dựa trên đặc tính “cần mùa khô để ra hoa”, người nông dân có thể chủ động xử lý cho cây xoài ra hoa trái vụ (nghịch vụ) để bán được giá cao. Kỹ thuật này bao gồm việc xiết nước tạo khô hạn, kết hợp với các biện pháp kỹ thuật khác (như khoanh cành) và sử dụng hóa chất kích thích (như Paclobutrazol) để ức chế sinh trưởng đọt và thúc đẩy phân hóa mầm hoa.

Xem thêm: Kỹ thuật phun thuốc để bảo vệ trái

6. Thu hoạch và Bảo quản

1. Nhận biết độ chín: Độ chín của cây xoài được xác định rõ nhất qua sự phát triển của “hai cái vai” ở gần cuống quả. Khi trái chín, hai vai này sẽ căng đầy, tròn trịa, vỏ quả chuyển màu sáng hơn và có mùi thơm nhẹ.

2. Thời điểm thu hoạch: Thời gian thu hoạch tốt nhất trong ngày là từ 9-10 giờ sáng. Lúc này sương đã tan, trái khô ráo, ít bị nhiễm nấm và giảm lượng mủ chảy ra.

3. Kỹ thuật hái (Rất quan trọng): Trái xoài rất dễ bị “xì mủ” (sap burn). Mủ xoài có tính axit, khi dính vào vỏ sẽ gây cháy, làm vỏ bị đen, mất giá trị thương phẩm.

• Cách hái đúng: Phải chừa lại một đoạn cuống dài từ 5-10 cm.

• Cách xử lý: Sau khi hái, lật ngược trái xoài xuống, cắm cuống vào đất hoặc giá đỡ cho mủ chảy ra hết. Khoảng 1 giờ sau, mủ khô, tiến hành cắt cuống ngắn lại (cách quả 1-2cm) là có thể bảo quản.

Cây xoài là cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao nhưng cũng đòi hỏi kỹ thuật thâm canh cao. Người trồng cần hiểu rõ hai “yếu điểm” lớn nhất của nó: sợ ngập úng và cần khô hạn để ra hoa. Chỉ cần kiểm soát tốt hai yếu tố này, kết hợp với việc bón phân cân đối và thu hoạch đúng cách, cây xoài chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả kinh tế bền vững.